“Xóm tượng Phật”

Sâu trong con hẻm dưới chân cầu Ông Buông (quận 6, TPHCM) có một xóm nghệ nhân làm nghề truyền thống. Nơi đây được biết đến với tên gọi xóm chùa hay xóm tượng Phật.

Xóm có tên gọi như trên bởi có một số gia đình đã 3 đời làm tượng Phật. Người dân tại đây không biết chính xác làng nghề hình thành từ năm nào. Họ chỉ biết những nghệ nhân có thâm niên nhất hiện giờ đều là con cháu đời thứ 3 của các gia đình làm tượng thờ nổi tiếng.

Hiện nay, xóm tượng Phật có khoảng 10 cơ sở giữ nghề truyền thống đặc biệt này.

Ông Mai Văn Kiệt (60 tuổi, con nghệ nhân Mai Văn Lai, cơ sở Mai Văn Lai) cho biết, nghề làm tượng Phật tại đây có thể bắt nguồn từ ngôi chùa Giác Hải ở trước hẻm.

Từ nhỏ, ông đã nghe chuyện hòa thượng chùa Giác Hải muốn có tượng Phật để thờ. Vị này quyết định điêu khắc và hoàn thành bức tượng Phật bằng gỗ mít để thờ trong chánh điện. Từ đó, người dân trong hẻm bắt đầu học điêu khắc tượng Phật.

Ông Kiệt chia sẻ: “Hồi đó, ông nội tôi điêu khắc tượng Phật bằng gỗ mít vì gỗ này mềm, dẻo dễ thao tác. Khi hoàn thành bức tượng, ông đều thỉnh vị hòa thượng tại chùa Giác Hải đến nhận xét, cho lời khuyên đã đạt hay chưa.

Theo thời gian và nhu cầu thị trường, những nghệ nhân như ông và bố tôi chuyển sang làm tượng Phật bằng xi măng, thạch cao. Đến tôi đã là đời thứ 3 làm tượng Phật thủ công rồi. Như vậy, nghề làm tượng Phật thủ công ở hẻm này cũng ngót nghét 100 năm”.

Đứng tỉ mẩn đắp loại dung dịch đặc biệt lên bức tượng Phật vừa được lấy ra từ khuôn, anh Tuấn (44 tuổi) cho biết nghề làm tượng Phật thủ công rất vất vả. Đa số người thợ đều phải vừa học vừa làm và tự tích lũy kinh nghiệm cho bản thân.

Thông thường, một bức tượng Phật bằng xi măng, thạch cao phải trải qua nhiều công đoạn như: Lên cốt, đắp bột, chà nhám, phun sơn hoặc vẽ... Trong số này, khâu lên cốt thường được nghệ nhân đặc biệt chú trọng.

Bởi, lên cốt đẹp, theo đúng tỉ lệ, kích thước, kiểu dáng… mới làm được những công đoạn tiếp theo. Trong khi đó, vẽ mắt là khâu cuối cùng và được xem là khâu khó nhất, quyết định bức tượng có đạt chuẩn hay không.

“Bức tượng có hồn, có thần thái hay không là ở khâu vẽ mắt. Do đó, khi vẽ mắt, người thợ phải đặt hết cảm xúc, tâm hồn của mình vào công việc”, anh Tuấn nói.

Đọc kinh, niệm Phật khi theo nghề

Sau gần 100 năm, xóm tượng Phật trở thành một trong những làng nghề truyền thống hiếm hoi tại TPHCM. Xóm nghề tượng Phật hiện thu hẹp về số lượng cơ sở nhưng vẫn sản xuất đa dạng tượng thờ.

Ngoài sản xuất tượng Phật Thích Ca tọa tòa sen, Quán Thế Âm Bồ Tát, Phổ Hiền, Di Lặc, Hộ pháp… nơi đây còn tạo tác tượng các vị thần, thánh trong đạo Mẫu như: Ngọc Hoàng, Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn…

Tùy theo nhu cầu của thị trường, tượng thờ tại đây được nghệ nhân tạo tác theo nhiều kích thước. Tuy nhiên, nghệ nhân, người thợ vẫn giữ được nét riêng của nghề mà người xưa truyền lại.

Sản xuất sản phẩm mang yếu tố tâm linh, các nghệ nhân, thợ làm tượng Phật tại đây dù không kiêng cữ nhưng cũng có những quan niệm nhất định. Một trong số này là người theo nghề nhất định phải có tâm hồn thanh tịnh, tính cách hiền hòa, đức độ.

Nhiều người thợ tại đây nghiên cứu, có hiểu biết nhất định về Phật pháp. Thậm chí có người thường xuyên đọc kinh, niệm Phật, ăn chay khi theo nghề.

Ông Kiệt giải thích: “Khi làm tượng Phật, tượng thần, người thợ phải làm bằng tất cả cái tâm. Tâm tính của người thợ sẽ quyết định thần thái, hồn cốt của bức tượng.

Điều này thể hiện rõ nét qua công đoạn vẽ mặt, mắt cho tượng. Nếu người thợ tâm tính hiền lành, luôn nghĩ đến điều tích cực sẽ vẽ ra đôi mắt, khuôn mặt bức tượng hiền hòa, đức độ, tươi vui.

Ngược lại, nếu thợ tâm tính không trong sáng, luôn u uất, sầu khổ hay toan tính sẽ vẽ ra đôi mắt, khuôn mặt bức tượng sầu muộn, thảm não, thậm chí có nét hung dữ...

Chúng tôi vẫn nói vui với nhau rằng, khi vẽ mặt, điểm nhãn cho tượng, người thợ phải ở trong trạng thái nhập tâm với niềm tin tâm linh nhất định. Có như thế, sau khi hoàn thiện, bức tượng mới có thần thái, có hồn”.

Dù có thâm niên và là truyền nhân của những bậc thầy làm tượng Phật truyền thống ở xóm, nhưng những người làm tượng tại đây không dám nhận mình là thợ giỏi, nghệ nhân.

Họ khiêm tốn cho rằng mình đến với nghề là do có căn duyên nên cố gắng giữ gìn, phát huy nghề truyền thống của cha ông.

Mỗi ngày, người thợ cố gắng hoàn thiện mình, tích lũy kinh nghiệm để tạo tác những bức tượng phục vụ cho văn hóa, niềm tin tâm linh của khách hàng. Hiện, mặt hàng tượng thờ tại đây có giá từ vài triệu đồng đến nhiều chục triệu đồng.

Ông Kiệt tâm sự: “Hơn cả một công việc, tôi xem nghề của mình như một cách làm công đức. Bởi, tượng Phật, tượng thần… sau khi hoàn thiện, được khách hàng thỉnh về thờ không chỉ được 1 hoặc 2 người chiêm bái.

Bức tượng thậm chí có thể được cả trăm, cả ngàn người chiêm bái, đặt niềm tin tâm linh. Vì vậy, chúng tôi luôn nhắc mình phải làm việc bằng tất cả cái tâm và niềm tin tâm linh cùng niềm tự hào của mình”.

Ngôi làng tỷ phú ở Vĩnh Phúc, người dân 'hái ra tiền' xây lâu đài nhờ một nghề

Trên trang cá nhân, NSƯT Chiều Xuân chia sẻ niềm thương tiếc người bạn thân thiết:

“Trong nhà tôi treo rất nhiều tranh của hoạ sĩ Hoàng Hà Tùng - bạn bè vẫn gọi anh là Tùng Điên. Tôi rất thích và rất ngưỡng mộ tranh của Tùng, tranh nào anh Tùng vẽ tôi cũng thấy đẹp. Trong tranh Tùng tôi thấy hồn cốt Việt Nam ở đó.

Vậy mà giờ đây anh Hoàng Hà Tùng đã đi xa hẳn rồi, sau bao nhiêu năm chống chọi với căn bệnh ung thư. Ấy vậy mà anh ấy vẫn cầm cọ, vẫn vẽ cho đến lúc chết và với anh Tùng đó là hạnh phúc.

Giờ sẽ không được gặp anh nữa, sẽ là vô vàn những tác phẩm đẹp đẽ mà hàng ngày bạn bè anh vẫn ngắm nhìn Tùng ạ! Anh đã truyền và gửi gắm tình yêu, dấu ấn của anh trên những tác phẩm hội hoạ bên gia đình anh, bên cạnh những người bạn mà anh yêu quý, và nó sẽ mãi ở đó.

Anh ra đi về miền cực lạc, miền nghệ thuật không biên giới của anh.

Bạn bè nhớ thương anh, nhớ cái khoảng trống không thể nào lấp nổi về Tùng Điên khi anh không còn ở đó.

Ra đi thanh thản anh Tùng nhé!”.

Họa sĩ Hoàng Hà Tùng sinh năm 1956 ở Hải Dương, mê hội họa từ nhỏ. Hết phổ thông, ông lên đường nhập ngũ. Năm 1981, khi xuất ngũ, ông thi vào Trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp. Trong thời gian học, ông lại hứng thú với sân khấu kịch nói và xao nhãng việc vẽ tranh. Sau đó, ông thi lại vào khoa Thiết kế mỹ thuật (Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội). Ông được bạn bè, đồng nghiệp đặt cho biệt danh Tùng Điên bởi những ý tưởng khác biệt, “không giống ai” trong cuộc sống, lối ăn mặc, phong cách hội họa và sân khấu.

NSND Hoàng Hà Tùng vẽ trên nhiều thể loại như: giấy dó, sơn dầu, sơn mài, phấn màu… nhưng cách chơi đặc trưng nhất của ông là tranh sơn mài. Tranh sơn mài của ông lúc nào cũng cầu kỳ về cách pha màu. Có thể kể đến một số tác phẩm nổi bật như: Ô Quan Chưởng, Vũ điệu hoa chuối…

Bên cạnh đó, ông từng làm đạo diễn cho một vở kịch hát mang tênChuyện của dòng sông đỏ. Lần đầu làm tổng đạo diễn, ông tự viết kịch bản và bỏ tiền đầu tư cho tác phẩm. Ông đặt hàng nhạc sĩ Nguyễn Cường sáng tác Dòng sông sắc đỏ, Bến có còn sông; Trọng Đài sáng tác Mắt tằm, Con lắc(lời Hoàng Hà Tùng); Lưu Hà An viết Bay đi, Cỏ gà - cỏ may; Lê Minh Sơn viết Đục thủng con thuyền; Giáng Son là Con sông tình yêu, Con yêu thơ dại…

Thiên Di

Hồng Ánh cho thấy nội lực diễn xuất với vai diễn đòi hỏi đa tầng cảm xúc. Xuyên suốt vở kịch, nữ nghệ sĩ khai thác tốt chuyển biến trong tâm lý nhân vật, từ lúc còn là cô gái ngây thơ, đến khi gặp gia biến, lưu lạc và trải qua thăng trầm cuộc đời...

Ở tuổi 47, Hồng Ánh được đánh giá có ngoại hình khá phù hợp để hóa thân cô gái đôi mươi như Thúy Kiều. So với bản gốc, nhân vật mới có chiều sâu hơn về tính cách, mang tính nữ hiện đại. Kiều khi gặp bi kịch không buông xuôi, gục ngã, mà cho thấy sự quyết liệt, chủ động đứng dậy quyết định cuộc đời mình.

Kiều đi hết một vòng đời được gói gọn trong từng ấy thời gian để tìm lại chính mình, cũng là để mưu cầu hạnh phúc. Những buồn vui, lúc hạnh phúc, khi bi phẫn hay tiếng thét của Kiều khi bị đẩy vào cảnh cùng cực khiến khán giả tin vào câu chuyện, cảm thương cho nhân vật.

Hồng Ánh đã dụng công, nghiên cứu kỹ từng lớp diễn để tạo nên một bản thể Thúy Kiều: mới mẻ và hợp thời đại hơn cho hình tượng vốn dĩ đã quá quen thuộc với khán giả.

Phân đoạn diễn xuất của nghệ sĩ Hồng Ánh và Thanh Thủy

Không dừng ở Kiều, vở kịch mang góc nhìn đa chiều về thân phận phụ nữ thời xưa. Các nhân vật Đạm Tiên, Tú Bà, Hoạn Thư được khắc họa với góc nhìn cảm thông. Đạm Tiên (NSƯT Mỹ Duyên) như chiếc bóng của Kiều, xuất hiện lúc Kiều cô đơn, cùng Kiều giãi bày nỗi lòng. 

Đạm Tiên và Thúy Kiều như hình với bóng, vừa là quá khứ vừa là thực tại, giãi bày tâm tình với nhau, vừa để nói lên nét đồng điệu, sự đa cảm mãnh liệt của trái tim khát khao đi tìm hạnh phúc của thân phận phụ nữ.

Trong vở kịch, Hoạn Thư được kể với góc nhìn thấu cảm hơn. Đằng sau một tiểu thư dữ dằn, là một người phụ nữ lắm nỗi niềm, vừa vun vén tổ ấm trong ngoài, lại vừa khao khát níu giữ trái tim của người chồng mình thương yêu.

Vai diễn có nhiều câu thoại đắt giá, như tự nhận là “gái độc không con” để chồng Thúc Sinh thoát tiếng bị vô sinh; Câu nói “Tại sao phụ nữ phải giẫm đạp nhau vì một người đàn ông không ra gì?" khi đối thoại với Kiều hay hành động cởi áo đòi Kiều “chỉ cho cách chiều chồng bằng kỹ năng ân ái của gái lầu xanh”... Ở cuối tác phẩm, Hoạn Thư chấp nhận từ bỏ Thúc Sinh để “sắp xếp lại cuộc đời” được đánh giá là điểm mới mẻ, hợp thời đại.

Chia sẻ với VietNamNet, nghệ sĩ Thanh Thủy nói vui, hạnh phúc vì nhận được vai diễn tốt, tạo thêm niềm hứng khởi làm nghề.

“Tôi yêu nhân vật Hoạn Thư trong vở bởi sự nổi giận hay ác độc đều được kiểm soát. Số phận bất hạnh nhưng cô ấy ứng xử công bằng với cuộc đời, xử lý cái sai rất văn minh. Tôi nghĩ đó là sự nhân bản, tư tưởng vượt qua định kiến mà tác phẩm hướng tới”, chị bày tỏ. 

Các nhân vật trên vốn được biết đến bởi nét phản diện, nay được đạo diễn xây dựng với lăng kính bao dung, cảm thông. Ở mỗi lớp diễn, họ có dịp giãi bày tâm tư, hoàn cảnh để mỗi nhân vật đều là vai chính trong câu chuyện của mình.  

Ê-kíp mang vào vở nhiều yếu tố nghệ thuật, với các màn diễn lẩy Kiều, ngâm Kiều, hát chầu văn, múa… Vở được đầu tư nhiều về cảnh trí, phục trang, hơn 200 bộ quần áo được thiết kế riêng.

Nhạc sĩ Văn Tứ Quý góp sức sáng tạo với 30 ca khúc, đoạn nhạc, lớn, nhỏ, có lời và không lời, sử dụng đàn tranh, sáo, đàn bầu tạo nên giai điệu âm nhạc, mang lại chiều sâu cho vở diễn.

Đạo diễn Quang Thảo nói khi tác phẩm được thành hình, anh cảm thấy thoải mái, thoát được trăn trở, lo lắng những ngày qua.

“Tôi rung động vì tác phẩm, có thể vì hiểu nên thương quý. Nếu nói hoàn hảo thì không đúng tuy vậy nó đã đạt được điều tôi mong muốn. Đâu đó tôi thấy đúng khi chọn kịch bản này để dàn dựng”, anh chia sẻ.

Điều Quang Thảo và ê-kíp áp lực là sự đón nhận của khán giả. Nam đạo diễn nhìn nhận thị hiếu người xem không có thước đo cụ thể, do đó kết quả của tác phẩm đều trông chờ vào ngày công diễn chính thức.

Ở vai trò đạo diễn, Quang Thảo cố gắng dung hòa tính nghệ thuật và giải trí của vở. Điều này góp phần chiều lòng số đông đối tượng khán giả, với mong muốn sẽ thỏa mãn được nhu cầu của mỗi người xem khi rời sân khấu.

Dưới bóng giai nhândự kiến ra mắt tại Nhà hát Bến Thành (TPHCM) trong tháng 12.

Ảnh, clip: HK, Idecaf