Đây có lẽ không phải là câu chuyện hiếm gặp, xuất phát từ thực tế, các khoản hỗ trợ thường không thể đủ để bao phủ chi phí xây dựng, khiến các hộ nghèo không tránh khỏi phải vay mượn thêm. Cuộc sống vốn đã bấp bênh của họ càng thêm chòng chành vì món nợ.

Chính phủ cũng đang thúc đẩy chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát nhằm cải thiện điều kiện sống cho hàng triệu người dân nghèo. Kế hoạch đầy tham vọng đặt ra là đến năm 2025 sẽ không còn ngôi nhà tạm, nhà dột nát nào trên toàn quốc. Mục tiêu này không chỉ thể hiện cam kết mạnh mẽ của Chính phủ, mà còn gói ghém hy vọng về một tương lai ổn định hơn cho hàng triệu người. Tuy nhiên, bên cạnh những kỳ vọng lớn lao là không ít thách thức, đòi hỏi sự sáng tạo từ nhiều phía. Vấn đề không chỉ nằm ở việc huy động nguồn lực tài chính, mà còn ở cách thức triển khai để đảm bảo rằng việc hỗ trợ nhà ở không vô tình đẩy các hộ nghèo vào vòng xoáy nghèo đói sâu hơn.

Theo Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, để hoàn thành việc xây mới và sửa chữa 315.000 căn nhà tạm, nhà dột nát cho người có công, đối tượng thuộc các chương trình mục tiêu quốc gia, hộ nghèo và cận nghèo khác, cần ngân sách tối thiểu khoảng 14.175 tỷ đồng. Đây là con số khái tính từ mức hỗ trợ 60 triệu đối với hộ xây nhà mới và 30 triệu đối với hộ sửa nhà.

Số tiền hỗ trợ 60 triệu của nhà nước chỉ là "vốn mồi" - không đủ để xây một căn nhà mới - nên các hộ dân phải có thêm tiền đối ứng của chính gia đình hoặc huy động thêm từ làng xóm, họ hàng, các đoàn thể... Chi phí thực tế để xây dựng những căn nhà kiên cố có thể lên đến 100-150, thậm chí 200 triệu đồng.

Tiền vào nhà khó như gió vào nhà trống. Mức hỗ trợ hạn chế, cộng với kỳ vọng "nhà cho ra nhà" có thể khiến người dân nghèo rơi vào vòng xoáy nợ nần không lối thoát. Vì vậy, khi hỗ trợ xây nhà cho các hộ dân, một bài toán không kém phần quan trọng là làm sao để những người vốn đã nghèo không phải gánh thêm nợ nần. Người dân cần được định hướng để xây nhà trong khả năng chi trả, thay vì bị cuốn vào tham vọng sở hữu những công trình vượt khả năng tài chính của gia đình.

Kinh nghiệm làm việc tổ chức quốc tế về nhà ở đã dạy tôi nhiều điều quý giá về cách tiếp cận bền vững trong việc hỗ trợ nhà. Tổ chức này không chỉ xây nhà, mà còn thực hiện các chương trình đánh giá khả năng tài chính kỹ lưỡng của từng hộ gia đình. Trước khi bắt đầu xây dựng, tổ chức tiến hành khảo sát điều kiện kinh tế và tư vấn cụ thể để đảm bảo rằng người dân không phải vay mượn ngoài khả năng chi trả.

Các dự án về cải thiện nhà ở của tổ chức này đảm bảo các ngôi nhà được thiết kế theo hướng tối giản dựa trên đặc trưng kiến trúc của từng vùng miền, sử dụng vật liệu có sẵn tại địa phương và tuân theo tiêu chuẩn xây dựng an toàn. Tổ chức cũng hỗ trợ nâng cấp công trình nước sạch và vệ sinh, tập huấn về quản lý tài chính vì mục tiêu cải thiện nhà ở, tập huấn về ứng phó với thiên tai để bảo vệ tính mạng, nhà cửa và tài sản nhằm giúp nâng cao năng lực cho các gia đình và cộng đồng hưởng lợi.

Bên cạnh đó, tổ chức này còn có sáng kiến đưa các đoàn tình nguyện viên từ nước ngoài đến Việt Nam (một dạng du lịch tình nguyện), mang lại nhiều tác động tích cực. Các tình nguyện viên quốc tế đến Việt Nam không chỉ góp sức trong việc trực tiếp xây dựng nhà, qua đó giúp tiết giảm chi phí xây dựng, mà còn đóng góp tài chính cho các dự án. Họ cũng có cơ hội hiểu thêm về văn hóa, con người Việt Nam, và chính trải nghiệm đó khiến họ trở thành những đại sứ tình nguyện giúp quảng bá thông điệp nhân ái và thu hút thêm nhà tài trợ từ khắp nơi trên thế giới. Đây là mô hình sáng tạo kết hợp giữa phát triển cộng đồng và du lịch, không chỉ giúp người dân nghèo có nhà mà còn tạo nên mạng lưới ủng hộ quốc tế bền chặt.

Xóa nhà tạm, nhà dột nát không chỉ là nhiệm vụ xây dựng cơ sở hạ tầng, mà còn là hành trình cải thiện chất lượng sống, đem lại niềm hy vọng cho những người nghèo khó. Để làm được điều này, cần sự chung tay của cả cộng đồng, từ chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội, đến từng nhà hảo tâm trong và ngoài nước. Sự phối hợp nhịp nhàng và sáng tạo trong cách huy động nguồn lực, cùng những biện pháp giám sát và tư vấn tài chính cẩn trọng, sẽ giúp chương trình đạt hiệu quả bền vững.

Chúng ta cần những giải pháp không chỉ hướng đến việc xây dựng những ngôi nhà mới, mà còn giúp người dân có cuộc sống mới, ổn định và không bị đẩy vào cảnh nợ nần chồng chất.

Thành công của hành trình xóa nhà tạm, nhà dột nát không chỉ đo bằng số lượng ngôi nhà được xây, mà còn ở việc người dân có thể "an cư lạc nghiệp", thoát khỏi đói nghèo và từng bước xây dựng một tương lai sáng hơn.

Nguyễn Minh Hoàng

Câu trả lời của cơ quan chức năng trong cả hai trường hợp gần giống nhau. Ai phát hành người đó trả tiền.

Ví dụ, trong trường hợp gần đây, Công ty cổ phần tập đoàn đầu tư An Đông, thuộc "hệ sinh thái" Vạn Thịnh Phát đã phát hành trái phiếu, khoảng 25 nghìn tỷ đồng, đáo hạn trong giai đoạn 2023-2024. Vậy, với nhà đầu tư trái phiếu, người có trách nhiệm trả tiền là Công ty cổ phần tập đoàn đầu tư An Đông.

Vấn đề ở đây là, người mua có thật sự hiểu rõ mình đã mua trái phiếu của ai, hợp đồng mua trái phiếu là gì, và quan trọng hơn, họ đã được tư vấn như thế nào khi mua trái phiếu?

Lâm, làm trong ngành tài chính, chia sẻ rằng nhà anh có người mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ từ ngân hàng, do các nhân viên thân quen chuyên chăm sóc lâu năm tư vấn. Người nhà Lâm chỉ biết đại loại trái phiếu do một công ty có trụ sở rất to ở Hà Nội phát hành, lãi suất 12%, cao hơn nhiều so với lãi suất ngân hàng, và phát hành để đầu tư vào những dự án bất động sản tiềm năng ở Hà Nội.

Đây là một hợp đồng mua trái phiếu chứ không phải hợp đồng hợp tác đầu tư như trong trường hợp "đầu tư trái phiếu" Tân Hoàng Minh. Nhưng rủi ro vẫn cao. Cách mà nhân viên tư vấn cũng như cách "thẩm định" của người nhà Lâm quá ngây thơ: trụ sở to, đầu tư bất động sản, lãi suất cao hơn gửi tiết kiệm.

Không có một phân tích cơ bản nào về đầu tư được đưa ra như khả năng trả nợ, tình hình tài chính của công ty, khả năng thanh khoản của trái phiếu... Bởi vì người nhà Lâm không phải chuyên gia tài chính, và người tư vấn bán trái phiếu có lẽ cũng không. Không phải nhân viên ngân hàng nào cũng là chuyên gia tài chính có chuyên môn để tư vấn đầu tư trái phiếu doanh nghiệp.

Mối quan hệ ở đây rất đơn giản, người nhà Lâm tin vào nhân viên ngân hàng chăm sóc mình bao lâu nay, còn nhân viên ngân hàng, vì áp lực doanh số và sự cám dỗ của khoản hoa hồng bán trái phiếu (có thể lên 1-2%) mà tiến hành giao dịch.

Sợi dây tín nhiệm mong manh đó đang được nhiều ngân hàng và công ty chứng khoán lợi dụng để bán trái phiếu kiếm tiền trung gian. Theo tổ chức dữ liệu tài chính FiinPro, dữ liệu của thị trường thứ cấp cho thấy số lượng trái phiếu doanh nghiệp được nắm giữ bởi các cá nhân lên tới 32,6%, chủ yếu nhờ vào các giao dịch mua trung gian với công ty chứng khoán. "Có thể thấy, thị trường đang tồn tại hiện tượng môi giới chứng khoán mời gọi nhà đầu tư cá nhân không chuyên đầu tư vào các lô trái phiếu doanh nghiệp như một dạng tiền gửi tiết kiệm lãi suất cao", FiinPro nhận định trong báo cáo ngày 20/9 "Đánh giá tác động của Nghị định 65/2022/NĐ-CP".

Nhà đầu tư cá nhân tin vào nhân viên ngân hàng và công ty chứng khoán tư vấn mà mua trái phiếu, nhưng khi trái phiếu gặp rủi ro thì nhà đầu tư tự lo. Vậy trách nhiệm của những người tư vấn đó ở đâu? Tiền hoa hồng thì lấy, nhưng không gánh trách nhiệm nào cả.

Ở Anh, chuyên viên tư vấn tài chính cho khách hàng phải có bằng cấp tư vấn tài chính do cơ quan quản lý Financial Conduct Authority (FCA) công nhận. Ngoài ra, các công ty trung gian tư vấn sản phẩm tài chính cũng phải công khai rõ các mối quan hệ mâu thuẫn lợi ích với khách hàng, chẳng hạn họ nhận được bao nhiêu phần trăm hoa hồng từ phí bán sản phẩm cho khách, hoặc họ hưởng lợi khi bán được trái phiếu như thế nào. Quan trọng nhất, công ty còn phải lập một báo cáo thể hiện rõ vì sao họ đánh giá sản phẩm mà họ tư vấn cho khách hàng là phù hợp với tình trạng tài chính và thông tin do khách hàng cung cấp, gọi là báo cáo đánh giá mức độ phù hợp của sản phẩm (suitability report).

Căn cứ vào đó, khi có sự việc xảy ra, khách hàng có thể khiếu kiện về việc không được tư vấn đầy đủ, cũng như công ty có thể đưa bằng chứng đã theo đúng quy trình. Quan trọng hơn, những bằng chứng được lưu trữ như vậy cho phép cơ quan quản lý đánh giá có ai vi phạm trong việc bán sản phẩm hay không và ra quy định xử phạt hợp lý.

Vì quy trình chặt chẽ như vậy, những nhà tư vấn tài chính ở Anh không dám nhắm mắt bán đại sản phẩm cho khách hàng chỉ vì hoa hồng, vì nếu họ làm sai, họ có thể bị thu lại chứng chỉ mà rất vất vả mới có được. Không có chứng chỉ thì không thể hành nghề.

Từ lâu câu chuyện trái phiếu doanh nghiệp, nhất là trái phiếu bất động sản chỉ tập trung nói về công ty phát hành không đủ khả năng tài chính hay nhà đầu tư không chú ý tìm hiểu kỹ về sản phẩm. Vai trò của nhà trung gian phân phối mới chính là tảng băng chìm rất quan trọng mà các cơ quan quản lý nước ngoài nhận ra và xây dựng hẳn một bộ quy định rất dày để bảo vệ nhà đầu tư.

Việt Nam đã đến lúc nhìn ra câu chuyện này. Nó không chỉ giới hạn trong chuyện bán trái phiếu, mà còn liên quan đến bán bảo hiểm qua ngân hàng hay kênh chứng khoán. Sản phẩm tài chính là loại sản phẩm đòi hỏi kiến thức và sự tận tụy với khách hàng, vì nó có thể liên quan đến những khoản tích lũy cả một đời người lao động.

Một người tư vấn mẫn cán sẽ không để khách hàng hoang mang tìm câu trả lời "ai trả tiền trái phiếu" trên... tivi.

Hồ Quốc Tuấn

Ông Hòa băng qua đoạn đường toàn ổ gà, ổ voi đến với lớp học tình thương.

Ông Hòa cho biết, vào những năm thập niên 70 của thế kỷ trước, ông đã học qua lớp học kiểu mẫu, sau đó, do hoàn cảnh gia đình khó khăn nên việc học dở dang.

Sau khi hoàn thành quá trình học “chắp vá”, nhận thấy cuộc sống của người dân quê nhà suốt ngày lênh đênh sóng nước, nhiều trẻ em và người lớn mù chữ, tháng 6/1990, ông Hoà đã quyết định dựng một căn chòi sát bên nhà, mở lớp dạy xoá mù chữ miễn phí cho người dân trong vùng.

Bước đầu, ông chỉ nhận trẻ em có hoàn cảnh khó khăn để dạy học. Nhưng sau này, ông nhận thấy cần phải dạy chữ cho cả bố, mẹ của các em. Vì thế ông vận động thêm phụ huynh, những người lớn tuổi, đặc biệt là chị em phụ nữ vào lớp học để dạy.

Thầy Hòa bắt đầu buổi dạy học.

Tiếng lành đồn xa, lớp học tình thương giúp người dân nghèo của “thầy Hòa” được nhiều người biết đến. Cùng với đó, mỗi ngày trôi qua lại có thêm nhiều người dân và trẻ em trong vùng đến nhờ thầy dạy chữ.

Trước những ước mơ lớn lao của người dân địa phương về việc được đi học, nâng cao nhận thức và mong muốn trở thành thầy giáo, năm 2006, ông đi học lại cấp bậc THPT. Sau khi lấy được tấm bằng bổ túc lớp 12 vào 2008, ông Hoà học thêm 3 tháng nghiệp vụ sư phạm để nâng cao kĩ năng dạy học của mình.

Thấu hiểu việc làm ý nghĩa và những khó khăn, vất vả trong việc tổ chức chạy học của ông Hòa, năm 2000, Tổ chức ACWP – Hoa Kỳ thông qua chính quyền địa phương đã tài trợ vốn, xây dựng căn nhà cấp 4, với diện tích là 30m2 làm điểm trường cho ông Hòa dạy học cho bà con trên địa bàn.

Bỏ thời gian và công sức dạy xoá mù chữ hơn 30 năm nay và chưa bao giờ nhận một đồng tiền trợ cấp, nhưng khi được hỏi, ông Hoà vẫn vui vẻ đáp rằng ông không nhận trợ cấp, chỉ muốn dạy học cho người dân ở đây đến khi nào sức khoẻ không cho phép thì dừng.

Chị Nguyễn Thị Mại (SN 1959) - học sinh cao tuổi nhất lớp.

“Thời điểm này, có rất nhiều người tốt nghiệp bằng đại học chính quy nhưng vẫn không có việc, tôi học hành chắp vá như này cũng không mong gì hơn, chỉ mong người dân trong làng, từ người già đến trẻ nhỏ biết đọc, biết viết, xóa nạn mù chữ”, ông Hoà chia sẻ.

Tính đến nay, “thầy Hoà” là người duy nhất ở huyện Phú Vang mở lớp học tình thương này.

“Biết chữ, có bắt được nhiều cá hơn không thầy?”

Đó là kỉ niệm đáng nhớ nhất trong những năm dạy học của ông Hoà trong khoảng thời gian hơn 30 năm mở lớp dạy học tình thương.

Từ những ngày đầu nảy ra ý tưởng dạy cho bà con chữ viết, vị thầy giáo làng này đã gặp rất nhiều khó khăn trong việc vận động bà con đi học bởi cuộc sống ở đây khó khăn, người dân quanh năm chỉ biết sống với nghề chài lưới.

Ông Hòa tận tình dạy chữ cho các “học sinh” lớp 1.

Vào những năm ở thập niên 90 của thế kỷ trước, lúc người dân ở thôn chưa có điện, có nước máy để sử dụng, quãng đường từ thôn đến với trường học quá xa, thương cho những học trò nhỏ vất vả nên ông quyết định thuê khoảng sân của một gia đình cách nhà 3km, xin một vài bộ bàn ghế cũ, một chiếc bảng viết phấn. Cứ thế lớp xoá mù cho khoảng 20 người lớn tuổi của xã được ra đời.

“Biết chữ, lúa có lên nhanh, có bắt được nhiều cá hơn không thầy?” - đó là câu hỏi của một học trò tham gia lớp học tình thương hỏi ông Hòa vào năm 1995 khiến ông Hòa nhớ mãi.

Ông Hòa cho biết, thời điểm đó, cuộc sống của người dân vùng đầm phá Tam Giang gắn liền với những chiếc ghe lênh đênh suốt ngày trên dòng nước.

“Vì cuộc sống mưu sinh, có nhiều gia đình 2 – 3 thế hệ sinh sống từ đời này qua đời khác trên mặt nước, cuộc sống khổ cực.

Nhiều người trong số họ, khi được vận động đến lớp, họ vẫn chưa hiểu được tầm quan trọng của việc học, chỉ một suy nghĩ duy nhất trong đầu là làm gì để có được cái ăn, cái mặc qua ngày…”, ông Hòa tâm sự.

Chị Trần Thị Sang (SN 1967) - lớp trưởng lớp học tình thương theo học lớp xóa mù chữ do ông Hòa giảng dạy.

Cũng từ câu hỏi ngây thơ của người học trò năm đó, suốt quãng đời dạy học miễn phí của mình, ông Hòa cứ mãi đau đáu với suy nghĩ phải làm mọi cách để nâng cao dân trí cho bà con trong vùng.

Vì là lớp xoá mù chữ nên ông Hoà chỉ dạy môn tiếng Việt và Toán học từ lớp 1 đến lớp 4 để giúp các em biết đọc thông viết thạo.

Sau đó, nếu em nào có nguyện vọng đi học, ông Hoà sẽ giới thiệu ra các điểm trường chính của huyện. Suốt 30 năm qua, nhờ có sự nỗ lực từ ông Hoà nên những suy nghĩ có phần bình dị khi chưa hiểu được lợi ích từ việc biết chữ, biết số của bà con vùng sông nước giờ đây đã có sự thay đổi.

Chị Nguyễn Thị Mùi, một học sinh tại lớp học tình thương, chia sẻ, với việc thấy được tầm quan trọng của chữ viết, giờ đây những buổi tuyên truyền về các phương thức canh tác của chính quyền, chị luôn tự tin tham gia bởi giờ đây không còn bị “giặc dốt” làm phiền nữa.

“Gia đình tôi có 6 người con, nhưng chắc hẳn có khó khăn mấy tôi cũng cho chúng nó học tới nơi tới chốn”, chị Mùi chia sẻ.

Có lẽ, từ những ngày đầu vận động bà con và trẻ nhỏ đi học tới giờ, ông Hoà cũng không thể nghĩ rằng sẽ có nhiều em thi đỗ đại học, đi nước ngoài…như bây giờ.

Anh Nguyễn Trọng Ngọc, bước ra từ lớp học này, giờ đây đã sinh sống ở Canada. Cậu học trò nghèo Nguyễn Văn Muống, từ một trẻ nhỏ suốt ngày lênh đênh cùng với cha mẹ trên mặt nước giờ và được ông Hòa vận động đến lớp, giờ cũng đã trở thành sinh viên ngành Công nghệ sinh học, Đại học Bách khoa Đà Nẵng.

Tạm biệt ông Trần Văn Hoà, chúng tôi chợt nhớ lại những câu hát trong bài “Người lái đò thầm lặng” của tác giả Văn Sang: “Như cánh buồm đầy khát vọng, như cuộc đời thầy đơn sơ bên bục giảng, thầy lặng thầm nhìn học sinh thân yêu, thầm lặng thềm bên trang giáo án cuộc đời”.

Quang Thành - Bảo Lâm

Cuộc tình đặc biệt của thầy giáo Nguyễn Ngọc Ký với 2 chị em ruột

Trong lúc thập tử nhất sinh, bà nói với chồng: "Nếu như em có mệnh hệ gì, anh cố gắng thương lấy 'cái Đậu' vì chồng nó cũng mất sớm. Giúp dì dạy dỗ các con".